بررسی تاریخی خیانت های ایالات متحده امریکا به ایران

امروزه که برخی از سیاستمداران کشور سخن از گفتگو و مذاکره مستقیم با امریکا  را سر می دهند و هر کدام می خواهند سهمی در برقراری روابط داشته باشند، لازم و واجب است تا خیانت های ایالات متحده امریکا  به جمهوری اسلامی ایران را برای خود خوب مرور کنند، تا درک کنند که چرا امام خمینی (ره) فرمودند: امریکا  می خواهد ما را از بین ببرد، می خواهد ما را مستعمره کند و تمام حیثیت ما را، حیثیت اسلامی ما را، حیثیت ملی ما را، و ذخایر ما را، می خواهد از بین ببرد(1). و یا مقام معظم رهبری فرمودند: مینشینند آقایان وراجى کردن و حرف زدن و استدلال کردن، که نبود رابطه‌ با امریکا براى ما مضر است. نه آقا! نبود رابطه‌ با امریکا براى ما مفید است. آن روزى که رابطه‌ با امریکا مفید باشد، اول کسى که بگوید رابطه را ایجاد بکنند، خود بنده هستم(2). و شاید این سوال برای شما مطرح شده باشد که چرا و چگونه رابطه جمهوری اسلامی با امریکا قطع شد؟ و چرا در روزهای انقلاب اسلامی صدای مرگ بر امریکا  در جای جای کشور طنین انداز شد؟

روابط دیپلماتیک تهران-واشنگتن با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تیره و تار و با تسخیر سفارت امریکا  (لانه جاسوسی) توسط دانشجویان در 13 آبان 1358 به طور کامل قطع می شود. گاهی این گونه القا می شود که مسئله قطع رابطه  با امریکا از 13 آبان 1358 و پس از تسخیر لانه جاسوسی شکل گرفته است، اما 13 آبان حادثه ای نبود که در یک روز اتفاق بیفتد، بلکه عکس العمل طبیعی ملت ایران در مقابل جنایت ها و توطئه هایی بود که توسط دولت امریکا در حد فاصل دو نقطه بحرانی یعنی آغاز جنگ جهانی دوم و وقوع انقلاب اسلامی پی ریزی شده بود. مقاله حاضر نگاهى گذرا به مهمترین خیانت ها و اقدامات خصومت ‏آمیز امریکا  در طى 37 سال قبل از 1357 و 9 ماه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است، که برای بررسی بهتر این دوران را به سه دوره تقسیم می کنم.

الف. از 1320 تا کودتای 28 مرداد 1332

در سال1320 با پیشنهاد روزولت به انگلستان تامین منابع جنگی مورد نیاز اتحاد جماهیر شوروی از طریق خطوط ارتباطی ایران توسط امریکایی ها آغاز می شود و نیازهای سوختی جنگ مخصوصا بنزین هواپیما در پالایشگاه آبادان تامین می شود(3). میسیون های نظامی در 1321 تشکیل و تامین نیازهای انگلستان در خلیج فارس و اتحاد جماهیر شوروی را برعهده می گیرد، که در سال 1322 به عنوان فرماندهی خلیج فارس نام گذاری می شود. اولین گروه نظامیان امریکایی در آذر1331 وارد ایران شد و روزبه روز تعداد آنها افزایش یافت، به طوری که در دی1331 تعداد آنها به سی هزار نفر افزایش یافت(4). لازم به ذکر است که تا این سال در این زمینه هیچ نوع قرارداد یا حتی مذاکراتی با دولت ایران انجام نشد. در همین سال احمد قوام برای واگذاری اراضی امیرآباد به امریکایی ها برای ایجاد اردوگاه نظامی در تهران و استفاده از تاسیسات نظامی تهران موافقت می کند(5). این نیروها دارای معافیت از تمامی مالیات های مربوط به واردات و صادرات و حقوق گمرکی، حق استفاده از تمامی وسایل ارتباطی داخل ایران، اجازه ورود و فعالیت در هر مکانی که لازم و ضروری می دانستند و... را داشتند(6). ورود این نیروهای نظامی در ایران صرف نظر از اینکه بر روابط خارجی ایران تاثیرگذار بود، اوضاع اقتصادی ایران را بسیار نابسامان کرد، از جمله کمبود ارزاق، شیوع بیماری های متعدد، تورم شدید، پرداخت هزینه های حمل و نقل سربازان توسط ایران و... . دولت ایران برای جبران این نابسامانی هیئتی 60 نفره مستشار مالی امریکا را به سرپرستی میلسپو برای سامان دهی مالی و اداره اقتصادی و دارایی کشور استخدام می کند و با اختیارات تهیه و تنظیم مقررات مالیاتی، تامین خواربار عمومی،تنظیم بودجه و... شروع به فعالیت می کنند(7). در مهر 1322 برای استخدام 8 مستشار نظامی امریکایی به عنوان مشاوران وزارت کشور در امور ژاندارمری موافقتنامه ای امضا شد که این هیئت تصدی اداره کل ژاندارمری را برعهده گرفت و هیچ قدرت دیگری حق دخالت در آن را نداشت.(8) این موافقتنامه معروف به کنمیش، در 8 مهر 1333 تجدید و با اختیارات بسیار گسترده تر تا سقوط محمدرضاشاه فعالیت داشت. موافقتنامه ای معروف به آرمیش برای استخدام 30 نفر از مستشاران نظامی امریکا به منظور اصلاح امور اداری ارتش شاهنشاهی به امضا رسید و رئیس مستشاران زیر نظر وزارت دفاع امریکا فعالیت می کرد. این موافقتنامه از لحاظ اختیارت نظامیان امریکا در ایران بسیار فراتر از قراردادکنمیش بود(9). امریکا برای کسب اطلاع از تمامی تحرکات داخل و خارج ایران سازمانی را با عنوان دفتر خدمات استراتژیک تاسیس می کند که این دفتر در سال 1326 به سازمان اطلاعات مرکزی(سیا)تبدیل می شود(10).

 نخستین قرارداد نظامی در دولت احمد قوام برای کمکهای تسلیحاتی در سال 1326 به امضاء رسید، این قرارداد از لحاظ استراتژیکی بسیار مهم بود زیرا چگونگی عملیات و وظایف نیروهای نظامی امریکا مستقر در ایران را تبیین می کرد؛ برای نمونه، یکی از وظایف آنها بازرسی تمامی ادارات و نهادهای نظامی بدون کسب اجازه بود و هرگونه اسناد، طرح و گزارشی که درخواست می کردن می بایست تحویل آنان داده می شد، این قرارداد تا سال 1357 مرتبا تمدید شد. در خرداد 1326 یک توافقنامه نظامی برای خرید حدود 10 میلیون دلار با امریکا تحمیل می شود، ولی با توجه به اینکه ایران ارز کافی برای بازپرداخت نداشت یک وام 16 میلیون دلاری به ایران پرداخت می شود و مجددا یک محموله 7/10 میلیون دلاری تسلیحات در سال 1329 وارد ایران می شود. در زمینه فعالیت های نظامی-اطلاعاتی امریکا در طی سالهای 1324 تا 1357 کافی است تنها به این نکته اشاره شود که در سال 1326 در سفارت امریکا  در تهران شعبه مرکزی سازمان سیا تاسیس می شود که وظیفه جمع آوری اطلاعات، عملیات های خرابکارانه، جاسوسی، برهم زدن نظم و درگیری های قومی و مذهبی را نه تنها در ایران بلکه خاورمیانه برعهده می گیرد(11).

رقابت های شدید شرکت های نفتی انگلیس و امریکا و حمایت های بی دریغ کشورهای متبوع آنها در ایران باعث بروز مشکلات اساسی در وضع عمومی مردم ایجاد کرد، بطوری که این درگیری ها بطور مستقیم بر روابط ایران با سایر کشورها سایه انداخت و اوضاع سیاسی ایران را متشنج کرد. دکتر مصدق در اردیبهشت ماه 1330 با پشتیبانى و حمایت قاطع آیت الله کاشانى به نخست‏وزیرى رسید. او پس از احراز نخست وزیرى، سیاست ملى کردن صنعت نفت‏ را با حمایت های آیت الله کاشانی دنبال کرد و سرانجام، در 29 اسفند 1330 موفق به تحقق آن شد. در جریان ملى شدن صنعت نفت، بحران نفتی در نظام بین الملل آغاز می شود و دست انگلیس‏ که به طور خاص از مدتها قبل مشغول غارت منابع نفتى ایران بود را کوتاه کرد و تمامی کارکنان انگلیسی شرکت نفت اخراج می شود. آنان که ادامه این روند را براى منافع خود بسیار زیانبار مى‏ دانستند، بطور جدی طرح براندازی مصدق را پیگیری کردند. دولتین امریکا و انگلیس ابتدا یک طرح شبه کودتا را در اسفند 1331 به اجرا گذاشتند که تاثیر چشمگیری در تنش ها و درگیری های سیاسی و تضعیف حکومت مصدق داشت. طرح کودتاى 28 مرداد پس از مطالعات فراوان و بازنگریهاى مکرر توسط طراحان انگلیس به امریکا ارائه می شود و با اعمال تغییراتی، طرح کودتا با نام عملیات آژاکس در تاریخ 21 تیر ماه توسط نخست وزیر انگلیس، رئیس سازمان سیا، وزیر خارجه امریکا و رئیس جمهور امریکا به امضاى نهایى می رسد. برای موفقیت آمیز بودن هرچه بیشتر این طرح اینتلیجنس سرویس، ماموران خود و عناصر ایرانی انگلستان از جمله برادران رشیدیان را با اختصاص بودجه‏ اى بالغ بر 21 میلیون دلار در اختیار سازمان سیا می گذارد. و سرانجام کودتا در 28 مرداد 1332 با مدیریت کرمیت روزولت با موفقیت انجام می پذیرد(12). در نتیجه این کودتا، مصدق از نخست ‏وزیرى برکنار و حکومت مردمى وى سقوط می کند. شاه، که از بیم اعتراضات و شورشهاى مردمى، از قبل به ایتالیا گریخته بود، پس از کودتا مجددا به ایران بازگشت و به این صورت، سلطه همه جانبه امریکا بر این کشور آغاز شد. امریکایى ‏ها تا این اواخر، دخالت مستقیم خود در کودتاى 28 مرداد 1332 را کتمان مى‏کردند، تا این که مادلین آلبرایت، وزیر خارجه دولت ‏بیل کلینتون، براى نخستین بار در یکى از سخنرانیهاى رسمى خود، در 17 مارس 2000 بدون هیچ گونه عذرخواهى از ملت ایران، از نقش مستقیم و محورى ایالات متحده امریکا در کودتاى 28 مرداد به صراحت پرده برداشت و گفت: در سال 1332 ایالات متحده امریکا نقش مهمى در هماهنگى براى سرنگون کردن رژیم مردمى نخست وزیر محمد مصدق ایفا کرد و دولت آیزنهاور بر این باور بود که این عمل به خاطر دلایلى استراتژیک، قابل توجیه است. پس از این اعتراف مهم، دولت امریکا در 7 ژوئن 2000 اسنادى را که در آن از نقش مهم دولت امریکا در کودتاى 28 مرداد سخن به میان آمده است، منتشر ساخت.

ب. از 1332 تا 1357

حمایت دولت امریکا از شاه پس از 28 مراد 1332 وارد مرحله جدیدى شد و امریکایى‏ ها با تمام توان، از شاه حمایت کردند و روزبه‏روز نفوذ امریکا در دستگاه حاکمیت ایران افزون مى‏گشت. شاه ازین تاریخ به بعد تمام سیاست های خود را در جهت ایالات متحده امریکا قرار می دهد. حمایت مالى امریکا پس از کودتا به طرز شگفت ‏انگیزى افزایش می یابد بطوری که دقیقا 12 روز پس از کودتاى 28 مرداد، شاه از امریکا درخواست وام 45 میلیون دلارى می کند و امریکا نیز با پرداخت وام موافقت می نماید. در سال 1330 کمک مالى امریکا به ایران بالغ بر 3/1 میلیون دلار بود، اما این رقم پس از کودتا به 70 میلیون دلار یعنى 60 برابر رقم قبلى می رسد و سه سال بعد به 250 میلیون دلار افزایش می یابد(13). در 24 آبان 1332 اعلام می شود که نیکسون معاون رئیس جمهور آمریکا از طرف آیزنهاور به ایران می ‏آید. نیکسون به ایران می‏آمد تا نتایج پیروزی سیاسی امید بخشی را که در ایران نصیب قوای طرفدار تثبیت اوضاع و قوای آزادی شده است (نقل از نطق آیزنهاور در کنگره آمریکا بعد از کودتای 28 مرداد) ببیند. در مقابل دانشجویان مبارز تصمیم گرفتند که در فضای حکومت نظامی بعد از کودتای سیاه، هنگام ورود نیکسون، نفرت و انزجار خود را به دستگاه کودتا نشان دهند. که با حمله به دانشجویان در داخل دانشگاه سه تن از آنان شهید می شوند. دو روز بعد از واقعه 16 آذر، نیکسون در همان دانشگاه، که هنوز به خون دانشجویان بی‌گناه رنگین بود دکترای افتخاری حقوق دریافت می کند.

تقریبا یکسال بعد از ملی کردن صنعت نفت کنسرسیومی متشکل از هشت شرکت خارجی شامل پنج شرکت امریکایی، یک شرکت انگلیسی، یک شرکت هلندی و یک شرکت فرانسوی به امضا می رسد، این قرارداد حاصل سه سال و نیم مبارزه مردمی برای ملی شدن صنعت نفت را نادیده گرفت و اصول مطرح شده در ملی شدن صنعت نفت را از بین برد، به عبارت دیگر ایران دیگر مالک منابع و صنایع نفتی خود نبود(14). از طرف دیگر در سال 1335 قانون مربوط به جلب و حمایت از سرمایه گذاری های خارجی و قانون بانکداری و تشویق امریکاییان به تصویب رسید و زمینه مناسبی را برای نفوذ هرچه بیشتر مالی و نظامی ایالات متحده در ایران فراهم ساخت. متعاقب این قانون در 1336 قانون دیگری با عنوان جلب سرمایه های خصوصی کشورهای ایالات متحده شمالی به تصویب مجلس شورا رسید(15). ازین تاریخ به بعد قراردادهای متعددی بین ایران و امریکا  منعقد می شود که سلطه امریکا و نفوذ آن را مشخص می کند، ازجمله: حمل و نقل هوایی1336، تفحص و اکتشاف و بهره برداری و فروش نفت1337، پرداخت وام از صندوق عمران امریکا  به ایران 1337 و... .

سازمان مخوف ساواک‌، در سال 1335 به منظور حفظ امنیت کشور تاسیس می شود. امریکایی ها‌، ساواک را آمیزه‌ای از سیا و اف‌.بی‌.آی‌ و سازمان امنیت ملی تعریف کردند. اختیارات آن بسیار وسیع بود بصورتی که جز شاه همه افراد را می توانستند بازخواست کنند. وظیفه اصلی آن حمایت از شاه از طریق کشف و ریشه‌کن ساختن افرادی که با حکومت مخالف بودند. ماموران ساواک به وسیله نیروهای سیا، موساد و سازمان آمریکایی برای پیشرفت بین‌المللی‌ تربیت می ‌شدند(16). حسین فردوست در خاطرات خود می نویسد ساواک اساسا در پاسخ به هیچ نیاز مغفول در کشور پدید نیامد. عملکرد آتی ساواک هم نشان داد که هدف عمده آن تقویت بنیانی نهادهای مدنی سیاسی، اطلاعاتی و امنیتی کشور نبود. وی معتقد است این سازمان در راستای توسعه شبکه ‌های اطلاعاتی ـ امنیتی منطقه ‌ای سیا تشکیل شده است(17). انعقاد قرارداد نظامی دوجانبه بین ایران و امریکا در سال 1337 ایران را به وضعیتی دیگر تغییر می دهد. به موجب این قرارداد، امریکایی ها به خود اجازه می دادند در برابرآنچه که تجاوز مستقیم یا غیرمستقیم خارجی نامیده می شد، به بهانه حفظ استقلال و تمامیت ارضی در امور ایران مداخله کنند. در واقع با این قرارداد، ایران به پایگاه نظامی امریکا در منطقه و حوزه سیاست خارجی و استراتژی امنیتی تبدیل می شود(18).

امریکایی ها با توجه به حوادثی که در جنوب شرق آسیا و امریکای لاتین رخ داده بود و نقشی که دهقانان در جنگ‌ های رهایی‌ بخش در دهه‌ 50 میلادی داشتند، به این نتیجه رسیده بودند که با اجرای اصلاحات ارضی در ایران، می‌توان از بروز جنبش ‌های مردمی جلوگیری کرد. امریکایی ها نگران بودند که ساختار کهنه‌ کشاورزی و روابط اجتماعی سنتی در روستاهای کشور، بروز یک انقلاب را سامان دهی کند. این اصلاحات طی سالهای 1339 تا 1342 در ایران اتفاق افتاد، باعث نفوذ و جاری شدن روابط سرمایه ‌داری در روستاها و تسهیل حرکت آزاد سرمایه ‌داری در کشور شد. آثار دراز مدت اصلاحات برای روستاییان بسیار ناگوار بود، زیرا نیمی از روستاییان به دلیل اینکه با مالکان قرارداد زراعتی و تقسیم محصول نداشتند از دریافت زمین محروم شدند و به نیروی کارگر روستایی تبدیل گردیدند. قریب به نیمی دیگر که زمین گرفتند، اغلب در قطعات کوچک پراکنده و نامناسب برای کشت بود. از طرفی بخش عمده زمینهای حاصلخیز مشمول تقسیم اراضی نشد و در اختیار مالکین که مقیم روستا نبودند، باقی ماند و به کشت مکانیزه اختصاص یافت. از طرف دیگر قراردادهای تجاری زمینه را برای ایجاد بازار انبوه کالاهای مصرفی غربی، خصوصا امریکا فراهم ساخت و با به یغما بردن منابع نفتی کشور و فروش سلاح و کالاهای مصرفی ایران، بیش از پیش به سمت وابستگی حرکت کرد.

هرچه زمان پیش می رفت دولت ایران دست نشانده تر می شد طوری که پیشنهاد تصویب کاپیتولاسیون در اسفند 1340 از سوی سفارت آمریکا به دولت اسدالله علم داده می شود. این پیشنهاد در 13 مهر 1342 در کابینه علم و در مرداد 1343 در مجلس سنا به تصویب می رسد. سپس در 21 مهر 1343 حسنعلی منصور نخست وزیر وقت این لایحه را به مجلس شورای ملی برد و به تصویب نمایندگان مجلس رساند. در پی این مصوبه کلیه اتباع امریکا بویژه نظامیان در ایران از هرگونه تعقیب در برابر هر جرمی که مرتکب می شدند، مصون بودند و تنها دادگاه های امریکا حق رسیدگی به جرائم آنان را داشت. در آبان همان سال امام خمینی (ره) در نطقی تاریخی اقدام رژیم در تصویب این لایحه را مورد انتقاد شدید قرار دادند، که به بخشی از آن می پردازم: عزت ما پایکوب شد، عظمت ایران از بین رفت.....آقا! اگر این مملکت اشغال امریکاست، پس چرا این قدر عربده مى ‌کشید؟! پس چرا این قدر دم از ترقى مى ‌زنید؟! اگر این مستشارها نوکر شما هستند، پس چرا از اربابها بالاترشان مى ‌کنید؟!....اینها از هر جنایتى که در ایران بکنند مصون هستند، اگر یک خادم امریکایى، اگر یک آشپز امریکایى، مرجع تقلید شما را در وسط بازار ترور کند، زیر پا منکوب کند، پلیس ایران حق ندارد جلوى او را بگیرد، دادگاههاى ایران حق ندارند محاکمه کنند، بازپرسى کنند، باید برود امریکا، آنجا در امریکا اربابها تکلیف را معین کنند!(19).

با روی کار آمدن نیکسون و انتخاب کسینجر به عنوان مشاور امنیت ملی امریکا شرایط برای ایران تغییر می کند، امریکا  برای دفاع و حراست از منافع خود و سیطره بر راههای آبی و محدود کردن ارتش امریکا در جهان و محول ساختن یک رشته از وظایف و تکالیف نیروهای مسلح امریکا به متحدین خود نظریه ای ارائه می دهد، این نظریه که به دکترین نیکسون معروف است دربر دارنده یکسری استراتژی های دفاعی بود. نقش ایران در این دکترین بواسطه دارا بودن موقعیت استراتژیکی، سرسپردگی دولتمردان و نظامیان، هم مرزی با شوروی و توان پاسخگویی به مخارج سرسام آور نظامی در منطقه خلیج فارس، جلوگیری از خطراتی است که منافع امریکا را تهدید می کرد و اجرا کننده نقشه های توسعه طلبانه در اقیانوس هند بود(20). در همین راستا بزرگترین قرارداد تسلیحاتی میان امریکا  و ایران در سال 1350 با ارزش 2 میلیارد دلار منعقد می شود(21). همچنین شرکت های امریکایی با همکاری شرکت های انگلیسی برای کنترل تحرکات کشورها و افراد در جای جای ایران، شبکه های مراقبت، الکترونیک مجهز به رادار، استراق سمع و تجسمی رهگیری تاسیس کردند(22). بی تردید باید اذعان داشت که خرید اسلحه و وسایل نظامی از امریکا یکی از علل عمده وابستگی ایران به اقتصاد و صنعت امریکا  بود، نوع سلاح هایی که ایران خریداری می کرد، خود نشانی از سرسپردگی و وابستگی رژیم شاهنشاهی به دیوانسالاری عظیم و طویل امریکا بود. در آخرین دیدار شاه از امریکا در آبان 1356، درخواست 160 هواپیمای بمب افکن اف 16 به کارتر داده می شود و کارتر شرط می گذارد، در صورتی موافقت می کند که ایران اعضای اپک را قانع کند که بهای نفت ثابت نگه داشته شود. نیویورک تایمز در 15 ژوئن 1977 می نویسد به علت سنگین بودن هزینه های تولید این نوع هواپیما، بیم آن می رفت که خط تولید آن در شرکت بوئینگ متوقف شود اما ایران با خرید این هواپیما ها شرکت را نجات داد(23). با یک مقایسه ساده می توان به چپاول ایران در این سالها رسید: اگر حد حقوق ماهیانه هر یک از 45 هزار نیروی مستشار امریکایی مستقر در ایران  به طور متوسط شش هزار دلار باشد (حقوق ها از 3 تا 10 هزار دلار متغیر بود)، دولت ایران مبلغ 24/3 میلیارد دلار فقط بابت حقوق به این افراد پرداخت می کرد. در صورتی که به بودجه آموزش و پرورش 8/1 میلیارد دلار و بهداشت و درمان 362 میلیون دلار اختصاص یافته بود، که جمعا حدود 8% از کل بودجه دولت را شامل می شد. مستشارانی که دخالت های آنها در همه امور سیاسی-اقتصادی و نظامی کشور و سیطره بر ارتش، ژاندارمری، شهربانی، ساواک و تمامی وزارتخانه ها خود بیانگر این واقعیت است که آنها دو نوع عملکرد و وظیفه اصلی داشتند. یکی حفظ و حراست از منافع دولت امریکا  و ایجاد زمینه های کافی برای گسترش سرمایه گذاری های خارجی در ایران و نجات شرکت های اسلحه سازی و... و دیگری شرکت مستقیم در سلطه سیاسی بر مردم و اجرای نظم.

امریکا در 37 سال سلطنت محمد‌رضا شاه علاوه بر صدور سرمایه، از شرکت ‌های تجاری و بانک‌ ها، به عنوان پوشش و ابزار مهم توسعه روابط سیاسی و اقتصادی خود با ایران استفاده می ‌کرد(24). پیوندهای اقتصادی و نظامی میان ایران و امریکا در دهه آخر سلطنت محمدرضاشاه آنچنان مستحکم شده بود که حتی کوچکترین بحران سیاسی-اقتصادی در ایران باعث بروز بحران های بسیار جدی مالی و اقتصادی در امریکا  می شد. در واقع با اعمال سیاست‌ های امریکا در ایران، تمام زیر ساخت ‌های تجاری، کشاورزی و صنعتی کشور نابود و ایران صرفا به بازاری برای کالاهای غربی مبدل گشت. وابستگی نهادهای حکومتی کشور نیز تا آنجا بود که بالاترین شخص مملکت در تمام امور تنها نظرات امریکایی ‌ها را لحاظ می‌کرد.

در دوران تحولات انقلابی موضع گیری ایالات متحده نسبت به ایران، از جمله مهم ترین تحولات روابط خارجی دو کشور قبل از پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می گردد. به طور کلی در دوران تحولات انقلابی ایران، سیاست امریکا حمایت همه جانبه از محمدرضاشاه بود، اما زمانی که امریکا متوجه گردید نمی تواند شاه را بر اریکه قدرت نگه دارد، در پی خروج شاه در 26 دی 1357، تمام سعی خود را به کار برد تا به هر نحو ممکن ایران را در اردوگاه غرب نگه دارد و از روی کارآمدن یک رژیم اسلامی- به زعم خود- جلوگیری کند. در نهایت نیز احساس نفرت عمومی از سرسپردگی و تحقیر یکی از سرچشمه ‌های ژرف بیگانگی و بیزاری مردم از رژیم شاه شد(25) و جامعه غرب زده و رژیم دست نشانده شاه توسط نهضتی اسلامی با رهبری امام خمینی (ره) که از عمق وجود جامعه برخاسته بود، متلاشی گردید. در واقع بیگانگی و بیزاری ایرانیان از ایالات متحده به این تصور مردم بازمی‌گشت که آن کشور با پشتیبانی نظامی، اقتصادی و سیاسی از رژیم شاه، احساس عزت و استقلال ایران را پایمال کرده است(26). بنابراین شعارهای مرگ بر شاه و مرگ بر امریکا از یک نوع رابطه درونی خبر می ‌داد. در واقع در دوران انقلاب و شرایط تاریخی بعد از آن، شعار مرگ بر امریکا پس از شعار الله اکبر به عنوان دومین شعار عمومی مورد حمایت مردم بوده و در مقاطع مختلف نیز مورد استفاده قرار گرفته است(27).  در مجموع می توان گفت برای یافتن ریشه ‌های روابط خصمانه جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده امریکا از یک سو باید به تاریخ معاصر ایران و رابطه دست ‌نشاندگی رژیم پهلوی با امریکایی ‌ها اشاره نمود و از سوی دیگر باید به اندیشه ‌ها و مبارزات امام خمینی (ره) رجوع کرد. کلام و مکتوبات امام در مقاطع مختلف مبارزاتی ایشان نشان می ‌دهد که حیات دوباره اسلام می ‌تواند زمینه‌ نفوذ سلطه‌ گران و خارجی‌ ها را در ایران کاهش دهد.

ج. بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، رهبران انقلاب از آغاز بر سه نکته بیش از هرچیز تاکید داشتند: قطع استبداد شاهی، جاری شدن اسلام و استقلال در برابر اعمال نظر دولت های خارجی خصوصا امریکا. امریکایی ها بر این باور بودند که یک حکومت ملی از عناصر لیبرال و وابسته به جبهه ملی سابق، زمام امور را در دست گرفته و منافع غرب و امریکا در شکل محدودتری تامین خواهد کرد، لذا با سقوط رژیم شاه در 22 بهمن 1357 و روی کارآمدن دولت موقت، ایالات متحده از اولین کشورهایی بود که اقدام به شناسایی رسمی دولت موقت کرد. آمریکا در تلاش بود تا روابط خود را با ایران گسترش دهد و متقابلا حکومت بازرگان نیز مایل بود که روابط خویش را با امریکا حفظ نماید. اما اتخاذ سیاست نه شرقی، نه غربی از سوی امام خمینی (ره)، مانع از آن شد که روابط دولت موقت با امریکا تا حد مطلوب پیشرفت نماید(28). از سوی دیگر تسخیر سفارت امریکا آغاز و نقطه شروع وخامت روابط سیاسی ایران و امریکا شد، و امریکا به دنبال این حرکت به طور کامل علیه ایران تحریم اقتصادی وضع نموده و سیاست خود را تغییر داد.

امریکایی ها که از پیروزی انقلاب اسلامی بهت زده شده بودند و پایگاه خود را از دست رفته می دیدند، در چندین مقطع تهدید به قطع رابطه با ایران را مطرح کردند. اولین بار مجلس سنای امریکا در 27/2/58 با صدور بیانیه ای اعدام عناصر دستگاه رژیم شاهنشاهی را به شدت محکوم و اخطار شدید اللحنی مبنی بر قطع رابطه با ایران و افزایش فشار بین المللی صادر کرد. حضرت امام (ره) در پاسخ به اقدام مجلس سنای امریکا فرمودند: داغی که به دل امریکا از این انقلاب وارد شده است به دل هیچ کس وارد نشده است. دومین بار زمانی بود که محمدرضاشاه به بهانه معالجه وارد نیویورک شد، دانشجویان پیرو خط امام در اعتراض به پذیرش شاه از سوی امریکا و خصومت های پی در پی با انقلاب، سفارت این کشور در تهران را مورد حمله قرار دادند. امام خمینی (ره) از این واقعه با عنوان انقلاب دوم یاد کردند. در این شرایط بار دیگر در سنای امریکا در 24 آبان پیشنهاد قطع رابطه با ایران مطرح می گردد که این بار هم ادعایی بیش نبود. اما بار سوم امریکا که در تعامل با ایران مستاصل شده و با انتشار یافتن اسناد لانه جاسوسی در سطح بین المللی مفتضح گردیده بود. از طرفی خود را آماده اقدام نظامی جهت آزادی گروگانها می کرد و ازطرف دیگر برای بدست آوردن آبروی از دسته رفته و حفظ پرستیژ ابرقدرتی چاره ای جز قطع رابطه نداشت. در چنین شرایطی جیمی کارتر در 19 فروردین سال 59 در صحنه تلویزیون ظاهر گردید و طی سخنرانی قطع روابط دیپلماتیک بین امریکا و ایران را اعلام نمود و به دیپلماتهای ایرانی 24 ساعت وقت داد تا خاک این کشور را ترک نمایند. وی همچنین قطع فوری معاملات بازرگانی با ایران که در قطعنامه سازمان ملل پیش بینی شده بود را اعلام نمود. در مقابل حضرت امام (ره) ضمن صدور پیامی از این اتفاق مبارک چنین یاد می کند: اگر کارتر در عمر خود یک کار کرده باشد که بتوان گفت به خیر و صلاح مظلوم است، همین قطع رابطه است. رابطه بین یک ملت بپاخاسته براى رهایى از چنگال چپاولگران بین المللى با یک چپاولگر عالمخوار، همیشه به ضرر ملت مظلوم و به نفع چپاولگر است. ما این قطع رابطه را به فال نیک مى ‏گیریم، چون که این قطع رابطه دلیلى بر قطع امید امریکا  از ایران است(29). پس از این برهه زمانی بود که دور جدیدی از اقدامات خصمانه ایالات متحده امریکا  علیه جمهوری اسلامی کلید خورد.

1. حمله نظامی به ایران و زمین گیر شدن در طوفان طبس

تنها 16 روز پس از اعلام قطع رابطه امریکا  با جمهوری اسلامی، نخستین اقدام نظامی این کشور علیه ایران در آسمان طبس ناکام ماند. در این عملیات که جهت آزاد سازی گروگان های لانه جاسوسی از سوی نظامیان امریکایی صورت گرفت، در دو مرحله سه هلی کوپتر دچار نقض فنی شد و به ناو نیمتیز برگشت و در مرحله بعد عملیات یکی دیگر از هلی کوپترها دچار نقص فنی شده و با بهم خوردن برنامه ها، کارتر رییس جمهور امریکا  دستور توقف این عملیات را که عملیات پنجه عقاب نام گرفته بود صادر کرد، اما هنگامی که نظامیان امریکا یی قصد بازگشت داشتند توفان شن برخاست و یک هواپیما و یک هلی کوپتر با هم برخورد کردند و هر دو آتش گرفت. بعدها کارتر از این روز بعنوان یکی از بدترین روزهای زندگی ‌اش یاد کرد و 3 روز بعد، در 8 اردیبهشت سایروس ونس وزیر خارجه امریکا در اعتراض به عملیات نظامی این کشور در ایران استعفا داد.

2. آغاز تحریم های اقتصادی، نظامی، سیاسی و علمی

ایالات متحده در دومین واکنش رسمی پس از اعلام قطع رابطه با ایران، سیاست تحریم های همه جانبه علیه جمهوری اسلامی را در پیش گرفت. امریکا  ابتدا ۱۲ میلیارد دلار از دارایی ‌های دولت ایران را مصادره کرد. در جریان آغاز جنگ تحمیلی نیز نقش مهمی در توانمندسازی نیروهای نظامی عراق جهت تجاوز نظامی به جمهوری اسلامی ایفا نمود. از مهم ترین سیاست های تحریمی دولت ریگان می توان به ممنوع نمودن ورود هرگونه کالای ایرانی به امریکا، ممنوع کردن فروش تکنولوژی ‌های دومنظوره، بین‌المللی کردن تحریم فروش فناوری ‌های پیشرفته و... و در زمان بیل کلینتون، به تحریم خرید نفت و هرگونه معامله مالی و پولی، ممنوعیت انتقال اعتبارات و مبادله ارز، ممنوعیت نقل و انتقال هر نوع دارایی متعلق به ایران و ایرانیان، محرومیت از سرمایه‌گذاری در امور مربوط به توسعه و بازسازی صنایع نفتی ایران توسط شرکت ‌های امریکایی سرمایه‌ گذار یا شرکت ‌هایی که بخشی از سهام آنها امریکایی است و... اشاره داشت که شاخص ترین این تحریم ها نیز در سال ۱۹۹۵ میلادی اتفاق افتاد. در این سال کلینتون، تحریمات کامل اقتصادی علیه ایران وضع نمود و سپس کنگره امریکا  با گذرانیدن قانون ایلسا هر شرکتی را که با ایران به میزان بیش از ۲۰ میلیون دلار تجارت داشت را نیز تهدید به اعمال تحریم کرد. هم چنین در دولت بوش پدر، نیز سیاست های تحریمی ادامه داشت و در سال 1992، دریافت که پیشرفت نظامی ایران می تواند منافعش را در خلیج فارس به خطر بیندازد. این امر باعث شد که سیاستی در جهت عدم دستیابی و تولید سلاح هایی پیشرفته و غیر پیشرفته نظیر موشک های بالستیک، بمب هسته ای و سلاح های شیمیایی و بیولوژیکی، علیه ایران اتخاذ کند و در همین راستا در ماه می 1993، امریکا  با هدف حمایت از منافع خود در خلیج فارس، تحریم های اقتصادی علیه ایران را تشدید کرد. در دولت بوش پسر، نیز نه تنها تحریم ها علیه جمهوری اسلامی تشدید شد، حتی در اظهاراتی گستاخانه جمهوری اسلامی را محور شرارت توصیف کرد و در نهایت در دولت باراک اوباما نیز علیرغم وعده هایی مبنی بر تغییر در رابطه با ایران، سیاست های تحریمی این کشور علیه جمهوری اسلامی ادامه یافت طوری که تمامی وجوه اقتصادی، بهداشتی، فنی و... را در بر گرفت که تاکنون شدت این تحریم ها در این سالها بی نظیر بوده است.

3. کودتای نوژه

دومین اقدام نظامی ایالات متحده پس از اعلام قطع رابطه جمهوری اسلامی کودتای نوژه بود. سازمان سیا به موازات حمله نظامی طبس و با همکاری شاپور بختیار (آخرین نخست وزیر پهلوی) کودتای نوژه را طراحی کرد تا براندازی نظام جمهوری اسلامی را تحقق بخشد. ستاد کودتا در پاریس تشکیل شد و هزینه آن توسط کشورهای امریکا ، انگلیس و عراق تامین شد. در این ستاد تعدادی از چهره‌های سیاسی و نظامی رژیم پهلوی و نمایندگانی از سرویسهای اطلاعاتی سه کشور یاد شده حضور داشتند. بر اساس این عملیات حدود 30 فروند هواپیما، 60 نفر خلبان و حدود 500 نفر افراد فنی و نظامی آماده انجام ماموریت بودند. اهداف عملیاتی کودتا با پرواز هواپیماها از پایگاه نوژه آغاز می ‌شد و محل سکونت امام خمینی(ره) در جماران، فرودگاه مهرآباد تهران، دفتر نخست وزیری، ستاد مرکزی سپاه پاسداران، ستاد مرکزی کمیته های انقلاب، پادگان‌ های ولیعصر(عج) و امام حسین(ع) در طرح بمباران هوایی قرار داشتند و سپس هواپیماها با شکستن دیوار صوتی به نیروی زمینی علامت می ‌دادند تا مرحله دوم کودتا آغاز شود. در این مرحله نیز باید صدا و سیما، فرودگاه مهرآباد، ستاد ارتش، پادگان حر و قصر و جمشیدیه و زندان اوین تصرف می ‌شد و کشتی‌های امریکا یی هم بطور همزمان خود را به مرزهای کشورمان نزدیک نمایند، کلیه برنامه‌ های کودتا تا 48 ساعت قبل از شروع آن طبق برنامه پیش رفت. این کودتا از لحاظ تجهیزات به کار گرفته شده در تاریخ کودتاهای جهان بی سابقه بود بطوری که سیا موفقیت آن را قطعی می ‌دانست. امید به موفقیت کودتا تا بدان حد بود که حتی اعلامیه پیروزی آن نیز آماده شده و خانه ‌ای نیز برای انتقال سید کاظم شریعتمداری به تهران اجاره شده بود. وی باید در این خانه مستقر می ‌شد و به‌ عنوان رهبر مذهبی، کودتا را تایید می ‌کرد.

بر اساس اسناد منتشر شده در این زمینه، به فاصله 2 روز مانده به آغاز کودتا یکی از خلبانان به سروان حمید نعمتی از انتخاب وی برای بمباران هوایی بیت امام خبر می دهد، نعمتی با شنیدن این خبر غافلگیر می ‌شود اما در نهایت با مراجعه به آیت الله خامنه ‌ای و افشای این ماجرا، مسئولین جمهوری اسلامی را نسبت به انجام این توطئه آگاه می کند. همزمان نیز یکی از درجه داران تیپ 23 نوهد به ستاد مشترک ارتش مراجعه و اطلاعاتی را که در این زمینه در اختیار داشته افشا می‌ کند. در نخستین لحظات پس از کسب خبر، ستاد خنثی سازی کودتا تشکیل و عملیات مقابله در دو محور پارک لاله و پایگاه شهید نوژه طرح ریزی می شود. پارک لاله محل تجمع تعداد 40 تن از خلبانانی بود که قرار بود با اتوبوس به پایگاه هوایی نوژه بروند. در نهایت همه عوامل و رهبران کودتا از جمله سرهنگ زاد نادری، سرهنگ هادی ایزدی، سرهنگ ایرج خلف بیگی، تیمسار محققی و ... در دادگاه‌ های انقلاب در سال 59 محکوم به اعدام شده و تیرباران شدند.

4. جنگ تحمیلی

علاوه بر ترغیب صدام برای حمله و علاوه بر حمایت های همه جانبه مالی و نظامی امریکا  از عراق آنچه که جالب توجه به نظر میرسد عملیات های نظامی امریکا  علیه جمهوری اسلامی در قالب جنگ عراق علیه ایران بود که از جمله آنها باید به عملیات های "یخچال شکننده" توسط نیروی هوایی امریکا  و عملیات های "کمانگیر چابک"، "فرصت برجسته"، "آخوندک" و "اراده جدی" توسط نیروی دریایی امریکا  علیه ایران اشاره داشت.

5. ماجرای مک فارلین (ایران – کنترا)

در گرما گرم جنگ در سال 1365 مک فارلین مشاور امنیت ملی آمریکا به صورت کاملا مخفیانه برای مذاکره به ایران آمد. دولت آمریکا در این زمان سعی می‌ کرد که روابط خود را با ایران بهبود ببخشد. به همین دلیل پیشنهاد فروش تسلیحات نظامی را به ایران ارائه داد. به محض انتشار این خبر در رسانه ها که به ایران - کنترا معروف شد یک رسوایی جدید برای دولتمردان آمریکایی رقم خود به نحوی که چندی بعد مک فارلین و رئیس سازمان سیا خود کشی کردند. پس از این ماجرا سرانجام در 4 مارس 1987، ریگان در یک سخنرانی سراسری تلویزیونی اعلام نمود که مسئولیت همه اقداماتی را که بدون اطلاع وی روی داده و به تجارت اسلحه در برابر گروگان ها از سوی ایرانی ها منجر شده می پذیرد. وی در 8 بهمن 65 نیز گفت: ماجرای ایران بزرگ ترین شکست دوران ریاست جمهوری من بود. این اتفاق تاثیر قابل توجهی در کاهش محبوبیت ریگان در امریکا  داشت.

6. حمله نظامی به هواپیمای مسافربری ایران در خلیج فارس

یکشنبه ۱۲ تیر ۱۳۶۷، هواپیمای ایرباس جمهوری اسلامی ایران با۲۹۰ نفر مسافر و خدمه، فرودگاه بندرعباس را به مقصد دوبی ترک کرد. این هواپیما مورد اصابت ۲ فروند موشک زمین به هوای ناو وینسنس امریکا  قرار گرفت و در نزدیکی تنگه ی هرمز بین شارجه و بندرعباس منفجر و سقوط کرد. در این فاجعه تمامی سرنشینان هواپیما به شهادت رسیدند. ۶۶ کودک زیر ۱۲ سال و ۵۲ زن در میان قربانیان بودند و۳۶ تن تبعه ی کشورهای یوگسلاوی، هندوستان، پاکستان، ایتالیا، شارجه و دوبی از جمله وابسته ی نظامی پاکستان در ایران و خانواده اش، در میان کشته شدگان بودند. پس از این اتفاق مقامات رسمی امریکا  در موضع گیری های جداگانه این حرکت را یک اشتباه خواندند و فرمانده ناو وینسنس نیز پس از اتمام دوره ماموریت خود از سوی مقامات امریکا یی مدال افتخار دریافت نمود.

7. فراز و فرودهای رابطه با امریکا  پس از دوم خرداد 76

تنها 3 روز پس از انتخاب سید محمد خاتمی به عنوان رییس جمهور ایران، سخنگوی وزارت خارجه امریکا گفت واشنگتن خواهان آن است که پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران تغییراتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی پدید آید. در 25 دی ماه همین سال نیز مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه امریکا  گفت: انتخاب خاتمی موجب وسوسه و تحریک ما برای نزدیکی به ایران شده است. اما 2 روز بعد رهبر معظم انقلاب اسلامی با توجه به تصورات جدیدی که پیرامون ارتباط ایران با امریکا  بوجود آمده بود فرمودند: اشتباه است اگر کسی تصور کند مذاکره با امریکا موجب از بین رفتن محاصره اقتصادی و قانون داماتو خواهد شد. هدف تبلیغات امریکایی از بین بردن قبح مذاکره و رابطه با امریکا و تبدیل آن به امری عادی و معمولی است. مذاکره هیچ فایده قابل ذکری برای ملت ایران ندارد و البته ضررهایی دارد. بعد از این برهه، 30شهریور 1377 سیدمحمد خاتمی در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل حضور یافت. وی در این اجلاس از لزوم مفاهمه و گفت وگو سخن گفت و پیشنهاد کرد سال 2001 به نام سال گفت وگوی تمدن ها نامیده شود اما علیرغم روند مشی متفاوت سیاست خارجی دولت اصلاحات و نشان دادن چراغ های سبز متعدد به امریکا ، جرج بوش در بهمن ماه 1381 ایران، عراق و کره شمالی به عنوان محورهای شرارت معرفی نمود. اما فصل مهم دیگر از تحولات رابطه ایران و امریکا  در دولت اصلاحات، مربوط به نامه 2003 است. برهه ای که صادق خرازی مشاور سید محمد خاتمی با نگاشتن نامه ای خطاب به دولت امریکا  آن را از طریق سفارت سوییس در اختیار مقامات امریکا یی قرارد داد که مهم ترین مفاد این نامه تعهد جمهوری اسلامی ایران به خلع سلاح حزب الله لبنان در ازای همکاری امریکا  با ایران در موضوع پرونده هسته ای بود. اگرچه این نامه همواره مورد تکذیب مقامات دولت اصلاحات قرار گرفت اما روزنامه واشنگتن پست متن کامل این نامه را منتشر ساخت.

8. تحولات رابطه ایران و امریکا  پس از سوم تیر 84 تاکنون

انتخاب محمود احمدی نژاد به عنوان رییس جمهور ایران در تیرماه 84، فصل دیگری از تحولات مربوط به رابطه ایران و امریکا  را رقم زد. وی در نخستین ماه های پس از انتخابش به عنوان رییس جمهور جدید، در آبان ماه سال 84 و در همایش جهان بدون صهیونیزم گفت: بدون تردید می‏گویم که این شعار و هدف دست یافتنی است و به حول و قوه الهی به زودی جهان بدون امریکا  و صهیونیسم را تجربه کرده و در دوران درخشان حاکمیت اسلامی بر جهان امروز تنفس خواهیم کرد. احمدی نژاد طی سالهای ریاست جمهوری خود با مطرح ساختن موضوع هولوکاست اگرچه همواره سعی در زیر سوال بردن رژیم صهیونیستی را داشت اما اثرات طرح این موضوع تا حد فراوانی نیز در فراز و فرودهای رابطه ایران و امریکا  موثر بوده است، بگونه ای که هر بار با مطرح شدن این موضوع از سوی جمهوری اسلامی، ایالات متحده نیز به عنوان حامی تمام قد رژیم صهیونیستی ظاهر شده و به مقابله با ایران تاکید کرده است. هم چنین احمدی نژاد در دوران ریاست جمهوری اش با نگاشتن نامه های جداگانه به جرج بوش و باراک اوباما عملا آنها را در بازی باخت-باخت قرار داد، چرا که محتوای نامه های ارسال شده از احمدی نژاد به 2 رییس جمهور امریکا  توصیه به بازگشت دولت این کشور به آرمانهای اصیل انسانی و دوری از جنایت در سراسر جهان بوده است که بدون پاسخ ماندن نامه های ایران از سوی امریکا  در هر 2 مورد، موج فراوانی از فشار افکار عمومی بر دولت امریکا  را منجر شد که علت پاسخ ندادن امریکا یی ها علیرغم شعار حقوق بشر و آزادی به درخواست های ایران در چیست؟ از سوی دیگر اعلام آمادگی رییس جمهور ایران برای مناظره با رییس جمهور امریکا  نیز از مسایل قابل توجه در این دوره به شمار می رود که پاسخ ندادن امریکا یی ها نسبت به این موضوع، بیش از همیشه آنها در موضع انفعال در رابطه با ایران قرار داده است.

اما 7 خردادماه 86 روزی متفاوت در تاریخ 27 ساله قطع رابطه دیپلماتیک 2 کشور محسوب می شود چرا که 2 تیم متشکل از دیپلمات های ایرانی و امریکایی در بغداد پیرامون تحولات این کشور به مذاکره نشستند، هر چند که موضوع مطرح شده در این رابطه مربوط به تحولات عراق بود. پس از مذاکرات ایران و امریکا در عراق، زمزمه های جدیدی مبنی بر وقوع مذاکرات جدی تر با محوریت مسایل دو کشور شنیده شد اما رهبر معظم انقلاب در 13 دی ماه همین سال و در جمع دانشگاهیان استان یزد به این موضوع اشاره کرده و فرمودند: رابطه  سیاسی با امریکا  برای ما مضر است. اولا خطر امریکا  را کم نمی کند. امریکا  به عراق حمله کرد در حالی که با هم رابطه سیاسی داشتند. ثانیا وجود رابطه برای امریکایی ها – نه امروز، همیشه اینطور بوده- وسیله ای بوده برای نفوذ در قشرهای مستعد مزدوری در آن کشور. انگلیسی ها هم همین طور بودند. اینها این خلا را در ایران دارند ، احتیاج به پایگاه دارند و پایگاه ندارند، این را می خواهند. احتیاج به رفت و آمد آزاد و بی دغدغه ی ماموران جاسوسی و مأموران اطلاعاتی شان  دارند. حالا می نشینند آقایان وراجی کردن و حرف زدن و استدلال کردن که نبود رابطه با امریکا  برای ما مضر است. نه آقا! نبود رابطه با امریکا  برای ما مفید است.آن روزی که رابطه با امریکا  برای ما مفید باشد، اول کسی که بگوید رابطه را ایجاد بکنند، خود بنده هستم..... می گویند چرا جلب دشمنی امریکا  را می کنید؟ مثلا فرض کنید حالا رئیس جمهور تعبیر تندی می کند، ناگهان آقایان به اصطلاح عقلا می گویند این تعبیر تند بود. این دشمنی امریکایی ها را جلب می کند. نه آقا! دشمنی امریکایی ها تابع این الفاظ و تعبیرات نیست. دشمنی، دشمنی اصولی است.

مذاکرات تابستان 87 دبیر شورای عالی امنیت ملی و1+5 نیز از دیگر تحولات مهم روابط ایران و امریکا طی 3 دهه اخیر به شمار می رود. در این مذاکرات که در ژنو برگزار شد جلیلی به نمایندگی از جمهوری اسلامی با نمایندگان 6 کشور1+5 گفتگو نمود که ویلیام برنز نیز از امریکا در این جلسه حضور داشت، اما باز هم علیرغم گمانه زنی های بسیاری از سیاسیون مبنی بر برقرار شدن روابط رسمی دو کشور بعد از این اتفاق، مواضع رییس جمهور و دیگر مقامات رسمی جمهوری اسلامی نشان داد مذاکره با امریکا در عراق و ژنو بیش از هر چیز تاکتیک های کوتاه مدت و مقطعی در راستای سیاست دراز مدت عدم ارتباط با امریکاست، بگونه ای که رهبر معظم انقلاب بار دیگر در روز اول فروردین ماه سال 88 در جمع مردم مشهد خطاب به رییس جمهور جدید امریکا  فرمودند: نشانه ای از تغییر در رفتار امریکا دیده نشده است. شما تغییر کنید، ما هم رفتارمان را تغییر خواهیم داد.

لکن بعد از حوادث پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری و حمایت تمام قد و آشکار رسانه ها و مقامات رسمی امریکایی از جریان فتنه 88، بار دیگر رهبر انقلاب در روز سه شنبه، 12 آبان 1388، در دیدار هزاران نفر از دانش آموزان، دانشجویان و خانواده های شهدا، با اشاره به لزوم بصیرت برای شناخت استکبار، دولت امریکا را مستکبر واقعی در دنیا دانستند و تاکید کردند: تا زمانی که دولت امریکا از روحیه استکباری خود و تهدید، دست بر ندارد، ملت ایران، فریب سخنان به ظاهر آشتی جویانه دولت امریکا را نخواهد خورد و به هیچ وجه نیز از استقلال، آزادی، منافع ملی و حقوق خود عقب نشینی نخواهد کرد...... سى سال دولت امریکا علیه نظام جمهورى اسلامى و علیه ملت ایران توطئه کرده، ضربه زده، تدابیر گوناگون اندیشیده، هر کار توانسته کرده. اگر شما فکر کنید یک کارى بود که امریکائى‌ها میتوانستند بکنند و نکردند، بدانید که چنین چیزى نیست، هر کار ممکن بوده، کرده‌اند...... تا روزى که امریکائى‌ها هنوز به طمعِ برگشتن به ایران و تجدید روزگارِ گذشته و عوض کردن تاریخ و به عقب بردن زمان باشند و بخواهند بر کشور ما مسلط بشوند، با هیچ وسیله‌اى نخواهند توانست ملت ما را به عقب‌نشینى وادار کنند، این را بدانند. و به این غائله‌هائى هم که بعد از انتخابات پیش آمد، دل خوش نکنند، جمهورى اسلامى قوى‌تر از این حرفهاست، عمیق‌تر از این حرفهاست، ریشه‌دارتر از این حرفهاست. جمهورى اسلامى با حوادث بسیار سخت‌ترى هم مواجه شده، که بر همه‌ى اینها فائق آمده، حالا چهار نفر آدمهائى که یا ساده‌لوح - حالا هرچه و با هر انگیزه‌اى؛ قضاوت نکنیم - هستند، یا با نیت بد و خباثت‌آلود، یا با نیت نه آنچنان بد، اما همراه با ساده‌لوحى و بد فهمیدن قضایا، با جمهورى اسلامى مواجه شده‌اند، اینها نمیتوانند براى امریکا در کشور ما فرش قرمز پهن کنند؛ این را بدانند: ملت ایران ایستاده است. و بار دیگر رهبر انقلاب در جمع مردم مشهد و این بار در نخستین روز سال 89 با اشاره به ادعاهای آشکار و پنهان و ارسال نامه و پیام دولت امریکا درباره علاقمندی به ایجاد روابط عادلانه با جمهوری اسلامی افزودند: همه این ادعاها، در عمل برعکس از آب درآمد و رئیس جمهور امریکا در قضایای بعد از انتخابات، بدترین موضع را گرفت و حمله‌کنندگان به مردم، و اغتشاشگران را جنبش مدنی معرفی کرد و ناخواسته ماهیت اهداف خود را آشکار ساخت.

اکنون پس از گذشت سالها این روابط خصمانه تا به امروز تداوم یافته و هنوز هم توطئه های نافرجام آنها در لباس هایی متفاوت و به اشکال مختلف ادامه دارد.

پی نوشت

1. صحیفه امام. جلد 16. صفحه 181

2. بیانات در دیدار دانشجویان دانشگاه‌ هاى استان یزد 13/10/1386

3. ازغندی، علیرضا. روابط خارجی ایران از 1320-1357. تهران. نشر قومس. صفحه 115-176

4. جیمز، بیل. شیر و عقاب. ترجمه فروزنده برلیان. تهران. نشر فاخته. صفحه 27

5. صفاءالدین تبرائیان. ایران در اشغال نظامی. مجموعه اسناد و مدارک 21-1318. تهران. موسسه رسا. صفحه 229

6. ازغندی، علیرضا. پیشین. صفحه 120-121

7. پیشین. علیرضا ازغندی. صفحه 126-127

8.  ذوقی، ایرج. ایران و قدرت های بزرگ در جنگ جهانی دوم. تهران. نشر پاژنگ. صفحات 64-264

9. همان. صفحه 166

10. جیمز، بیل. پیشین. صفحه 28

11. R.K. Ramazani, op. ci. pp. 159/62

12. ساتن، الول. نفت ایران. ترجمه رضا رئیسی طوسی. تهران. نشر صابرین. صفحه 358

13. واعظى، حسن. ایران و امریکا  (بررسى سیاستهاى امریکا  در ایران). تهران. نشر سروش. صفحه 64

14. پیشین. علیرضا ازغندی. صفحه 246-151

15. همان. صفحه 271-273

16. شوکراس‌، ویلیام. آخرین سفر شاه‌، سرنوشت یک متحد آمریکا. ترجمه عبدالرضا هوشنگ‌ مهدوی‌. تهران. ‌نشر البرز. صفحات 198-197

17. فردوست، حسین. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی. (خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست). جلد 1. چاپ 10. تهران. نشر اطلاعات. صفحه 289

18. پیشین. علیرضا ازغندی. صفحه 276

19. صحیفه امام. جلد‌1. صفحه 415

20. پیشین. علیرضا ازغندی. صفحه 335-337

21. روزنامه فرانکفورت روندشا. مورخ 17/11/1977

22. پیشین. علیرضا ازغندی. صفحه 342

23. روزنامه انقلاب اسلامی 20/5/1358

24. پیشین. علیرضا ازغندی. صفحه 367

25. رمضانی، روح‌ الله. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. ترجمه علیرضا طیب. تهران، نشر نی.صفحه 58

26. همان. صفحه 76

27. Richard Cottam. "Inside Revolutionary Iran" The Middle East Journal. No 2. Spring Tp.172. 1989

28. خداوردی، حسن. روابط ایران و آمریکا از پیروزی انقلاب اسلامی تا تسخیر لانه جاسوسی. مرکز اسناد انقلاب اسلامی. صفحه 91

29. پیام بنیانگذار جمهوری اسلامی در 19/1/1359

 

صالح اوسطی

بازنشر:

پایگاه خبری تحلیلی ناصرون

پایگاه خبری تحلیلی سپاس

پایگاه خبری تحلیلی عرش نیوز

پایگاه خبری تحلیلی تنگستان نما

پایگاه عمارنامه

پایگاه نقل قول

پایگاه تو بنویس

پایگاه هدی بلاگ

پایگاه حرف تو